.jpg)
Η Melanie Klein, μία από τις σημαντικότερες ψυχαναλύτριες του 20ού αιώνα, εισήγαγε μια νέα θεώρηση της ψυχικής ανάπτυξης, εστιάζοντας στις πρώιμες εμπειρίες του βρέφους και στον τρόπο που διαμορφώνουν την ψυχική του δομή. Μία από τις πιο σημαντικές της συνεισφορές είναι η θεωρία των ψυχικών θέσεων, συγκεκριμένα η παρανοειδής-σχιζοειδής θέση και η καταθλιπτική θέση.
Σύμφωνα με την Klein, αυτές οι δύο θέσεις δεν είναι απλώς στάδια της ψυχικής ανάπτυξης, αλλά τρόποι σκέψης και αμυντικοί μηχανισμοί που συνεχίζουν να υπάρχουν στη ζωή μας και επηρεάζουν τον τρόπο που σχετιζόμαστε με τον εαυτό μας και τους άλλους.
1. Η Παρανοειδής-Σχιζοειδής Θέση (Paranoid-Schizoid Position)
Αυτή η θέση εμφανίζεται τους πρώτους μήνες της ζωής του βρέφους, όταν το βρέφος δεν έχει ακόμα αναπτύξει μια ολοκληρωμένη αντίληψη του εαυτού και των άλλων. Ο κόσμος του είναι διχασμένος σε καλό και κακό, καθώς δεν μπορεί να επεξεργαστεί τις αντιφατικές εμπειρίες.
Διαχωρισμός (splitting)
Το βρέφος δεν αντιλαμβάνεται τη μητέρα ως ενιαίο πρόσωπο, αλλά ως "καλή μητέρα" (όταν ικανοποιεί τις ανάγκες του) και "κακή μητέρα" (όταν δεν τις ικανοποιεί).
Αυτό το διαχωριστικό σχήμα το βοηθά να αντιμετωπίσει το άγχος της απογοήτευσης, αλλά ταυτόχρονα δημιουργεί έναν εσωτερικό κόσμο γεμάτο συγκρούσεις.
Παρανοειδή Άγχη
Το βρέφος αισθάνεται ότι η "κακή μητέρα" μπορεί να το καταστρέψει.
Αυτό το συναίσθημα δημιουργεί μια παρανοειδή στάση, δηλαδή την αίσθηση ότι το περιβάλλον μπορεί να είναι απειλητικό.
Μηχανισμοί Άμυνας
Για να διαχειριστεί το άγχος, το βρέφος χρησιμοποιεί ισχυρούς μηχανισμούς άμυνας:
✔ Διαχωρισμός (splitting) – Τα αντικείμενα είναι είτε "καλά" είτε "κακά", χωρίς ενδιάμεσες αποχρώσεις.
✔ Προβολή (projection) – Το βρέφος αποδίδει τις εσωτερικές του συγκρούσεις στον εξωτερικό κόσμο.
✔ Εσωτερικοποίηση (introjection) – Τα "καλά" και "κακά" στοιχεία ενσωματώνονται στον ψυχισμό του.
Παραδείγματα στη Ζωή των Ενηλίκων
Η παρανοειδής-σχιζοειδής θέση δεν αφορά μόνο τη βρεφική ηλικία. Στους ενήλικες, εμφανίζεται όταν ένα άτομο:
Βλέπει τους ανθρώπους ως εντελώς καλούς ή κακούς.
Αντιδρά παρορμητικά και με έντονη καχυποψία σε σχέσεις.
Έχει δυσκολία να ανεχθεί τη συναισθηματική αμφιθυμία.
Όταν κάποιος βρίσκεται σε αυτή τη θέση, μπορεί να εμφανίσει παρανοειδή σκέψη και να δυσκολεύεται να δημιουργήσει ασφαλείς σχέσεις.
2. Η Καταθλιπτική Θέση (Depressive Position)
Στους πέντε με έξι μήνες ζωής, το βρέφος αρχίζει να κατανοεί ότι η "καλή" και η "κακή" μητέρα είναι το ίδιο πρόσωπο. Αυτή η συνειδητοποίηση είναι δύσκολη, διότι το παιδί έρχεται αντιμέτωπο με την ενοχή και τον φόβο ότι μπορεί να έχει βλάψει το αγαπημένο του αντικείμενο.
Κύρια Συναισθήματα της Καταθλιπτικής Θέσης
Αναγνώριση της Ολότητας των Αντικειμένων – Το βρέφος συνειδητοποιεί ότι η μητέρα μπορεί να είναι και καλή και κακή.
Ενοχή και Θλίψη – Το παιδί νιώθει ενοχές για την επιθετικότητα που είχε νωρίτερα και φοβάται ότι μπορεί να έχει "καταστρέψει" τη μητέρα του.
Ανάπτυξη της Ενσυναίσθησης – Αρχίζει να νιώθει περισσότερη αγάπη και φροντίδα για τους άλλους.
Επιδιόρθωση (Reparation)
Το παιδί προσπαθεί να "επιδιορθώσει" τη σχέση με τη μητέρα μέσω στοργικών συμπεριφορών.
Αυτό αποτελεί τη βάση για τη μετέπειτα ανάπτυξη της ικανότητας δημιουργίας σταθερών σχέσεων.
Σημασία για την Ψυχική Ανάπτυξη
Η καταθλιπτική θέση είναι πολύ σημαντική διότι σηματοδοτεί:
Τη μετάβαση από την ασπρόμαυρη σκέψη στην αποδοχή της πολυπλοκότητας.
Τη δυνατότητα για πιο ώριμες, ισορροπημένες σχέσεις.
Παραδείγματα στη Ζωή των Ενηλίκων
Ένας ενήλικας που βρίσκεται στην καταθλιπτική θέση μπορεί να:
Αποδέχεται τα ελαττώματα των άλλων χωρίς να τους "διαγράφει".
Διαχειρίζεται καλύτερα τις συγκρούσεις.
Αναλαμβάνει ευθύνη για τις πράξεις του χωρίς υπερβολική ενοχή.
Όταν κάποιος μπορεί να παραμείνει σε αυτή τη θέση, αναπτύσσει ψυχική ανθεκτικότητα, ενσυναίσθηση και ώριμες σχέσεις.
Παρανοειδής-Σχιζοειδής vs. Καταθλιπτική Θέση: Ένας Διά Βίου Χορός
Οι δύο θέσεις δεν είναι απλά στάδια που αφήνουμε πίσω μας, αλλά τρόποι ύπαρξης στους οποίους μετακινούμαστε καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής μας.
📌 Σε στρεσογόνες καταστάσεις, μπορεί να επιστρέψουμε στην παρανοειδή-σχιζοειδή θέση, βλέποντας τους άλλους ως εχθρικούς και απειλητικούς.
📌 Όταν νιώθουμε ασφαλείς, μπορούμε να επιστρέψουμε στην καταθλιπτική θέση, έχοντας μια πιο ισορροπημένη και ώριμη οπτική.
Η θεραπεία, ειδικά η ψυχαναλυτική, βοηθά το άτομο να αναγνωρίσει αυτές τις μεταβάσεις και να αναπτύξει μεγαλύτερη ψυχική σταθερότητα.
Συμπέρασμα
Η θεωρία της Klein μας δείχνει ότι η ψυχική ανάπτυξη είναι μια συνεχής διεργασία διαχείρισης του άγχους, της ενοχής και της σχέσης μας με τους άλλους.
📌 Η ωριμότητα έγκειται στην ικανότητά μας να αποδεχόμαστε ότι οι άνθρωποι (και εμείς οι ίδιοι) δεν είναι ούτε απόλυτα καλοί ούτε απόλυτα κακοί, αλλά σύνθετες και αντιφατικές υπάρξεις.
Βιβλιογραφία
Klein, M. (1946). Notes on Some Schizoid Mechanisms.
Segal, H. (1975). Introduction to the Work of Melanie Klein.
Hinshelwood, R. D. (1991). A Dictionary of Kleinian Thought.
Comments